İbnülemin Mahmud Kemal’in Kuyudat Vasıtasıyla Söyledikleri
FATMA KAYMAKÇI
RUKİYE KAYMAKÇI
Kütüphanelerdeki şahıs koleksiyonları zengin birer kültür ve tarih hazinesidir. Koleksiyoncusu hakkında ilk elden bilgi sahibi olmamızı ve kendisinin zihniyet dünyasını yakından tanımamızı dahi mümkün kılar. Koleksiyon içerisindeki eserlere atılan kayıtlar ise hem nüshaların maddi ve manevi değerini takdir etmek hem de bilinmeyenleri tespit etmek bakımından göz ardı edilmemesi gereken başlı başına bir kanıttır. Söz konusu koleksiyonlardan bazısı bu açıdan ele alınsa da hâlâ çok sayıdaki koleksiyon detaylı bir şekilde çalışılmak üzere araştırmacılarını beklemektedir. Dünyada önde gelen özel koleksiyonlardan birisi de şüphesiz İbnülemin Mahmud Kemal İnal (öl. 1957) Koleksiyonu’dur. İbnülemin eşsiz ve yegâne eserlerden oluşan şahsi koleksiyonunu sağlığında İstanbul Üniversitesine bağışlamıştır. Ne yazık ki şimdiye kadar bu önemli koleksiyon üzerinde ciddi ve nitekli ilmî araştırmalar yapılamamıştır. Bu tebliğde bizzat İbnülemin tarafından ilgili koleksiyondaki yazmalara atılan kayıtlar değerlendirilecektir. İlk olarak fevâid, istinsah, temellük-tesâhüb gibi çeşitli kayıt türleri ve yerleri tespit edilerek tasnif edilecek daha sonra kayıtların muhteviyatından yola çıkarak çok sayıdaki örnekle oto/biyografi ve kütüphanecilik alanları başta olmak üzere hangi sahalara ne gibi ve ne ölçüde katkı sağlayabilecekleri ortaya konmaya çalışılacaktır.
Bir Transottoman Metin: Bir Yerel Kültür Tarihin Kaynağı Olarak Osmanlı Bosnasındaki Tuḥfe-i Shāhidī Yazmaları
MUNİR DRKİC
Bu çalışma, Osmanlı Bosna'sında Tuḥfe-i Shāhidī (921/1515) adlı ünlü bir manzum Farsça-Türkçe sözlükle ilgili derkenar notlarını incelemeyi amaçlamaktadır. Tuḥfe-i Shāhidī, Farsça kelime ve aruzun bir temeli olarak Osmanlı İmparatorluğu'nun her yerinde ve ötesinde yaygındı. Bununla birlikte, iki dilli içeriğin üçüncü bir dille karşı karşıya kaldığı İmparatorluğun çevre bölgelerinde de özellikle popülerdi. Bu çevre bölgelerden biri de Osmanlı'nın en batı sınırı olan Bosna'ydı. Burada yüzlerce nüsha çeşitli kamusal ve özel koleksiyonda dolaşıyordu. Örneğin sadece Saraybosna'daki Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi'nde doksan iki nüsha muhafaza edilmişken, 1992'de tamamıyla yok edilen Şarkiyat Enstitüsü koleksiyonunda ise seksen altı nüsha daha bulunmaktaydı. Çoğunluğu medrese öğrencileri ve öğretmenleri tarafından yazıya aktarılan birçok Boşnakça Tuḥfe-i Shāhidī el yazması kolofonlardan yoksundur; ancak bunlar elle yazılmış sahiplik beyanları, olayların kayıtları, otobiyografik notlar vb. başka notlarla doludur. Tuḥfe-i Shāhidī'nin kelime dağarcığının Boşnakça diline derkenar şeklinde ve satır arası tercümeleri, yerel öğrencilerin kitabın içeriğine nasıl yaklaştıklarını göstermesi açısından özellikle önemlidir. Bu notlar 17. yüzyılın başlarından 19. yüzyılın sonlarına kadar uzanan el yazmalarında görülmektedir. Bu notlar, Tuḥfe-i Sāhidī'yi yalnızca popüler bir Osmanlı ders kitabı değil, aynı zamanda yerel kültür tarihinin araştırılması için de zengin bir kaynak hâline getirmektedir. Bu notların içeriğini analiz ederek, bu kültürel tarihin bazı yönlerine, özellikle de kitabın yaklaşık üç yüzyıl boyunca yerel dilde eğitim uygulamalarının temeli olarak kullanıldığına dair şimdiye kadar ihmal edilen bir gerçekliğe ışık tutmayı amaçlıyorum.
Taşrada Bir Ulemâ Ailesi Kütüphanesinde Sosyal Hayata İlişkin Fevâid Kayıtları:
Çaykaralı Numanzâdelerin Aile Kitaplığı
ŞENOL SAYLAN
Trabzon, Of/Çaykara yöresi, burada yer alan onlarca medrese ve yüzlerce müderrisle son üç asırda ülkemizin dinî ve ilmi hayatına küçümsenemeyecek katkılarda bulunmuştur. Aynı zamanda yörede söz konusu medreselerde ve müderrislerin evlerinde çok sayıda yazma ve basma eserleri ihtiva eden kitaplıklar teşekkül etmiştir. 1700’lerin başlarında Çaykara bölgesine yerleşmiş ve birkaç kuşak ilim adamı yetiştirmiş olan “Numanzâdeler” ailesine mensup Mustafa b. Numan (1776-1788 yıllarında sağ), Ahmed b. Mustafa (1774-1843), Muhammed b. Mustafa (ö.1829), Numan b. Muhammed (1813-1892), Mustafa b. Muhammed (1826-?), Ahmed b. Mustafa (1842-?) Mehmed b. Numan (1855-1911), Ali Faik b. Numan (1880-1966) ve Behzad b. Numan (1856-1923), 18. ve 19. yüzyıllarda bölgenin ilmî ve dinî hayatına önemli katkılarda bulunmuşlardır. Mezkûr isimler tarafından süreç içinde, çoğunluğu kendileri tarafından istinsah edilen yaklaşık 2000 cilt civarında kitaptan müteşekkil bir aile kitaplığı oluşturulmuştur. Maalesef zaman içinde çoğunluğu dağılsa da bu kitaplıktan kalan yüz cildi aşkın yazma ve basma kitap aile mirası olarak şahsi kitaplığımızda muhafaza edilmektedir. Yaptığımız incelemelerde bu kitaplarda dönemin sosyal-kültürel olaylarına dair pek çok notun yer aldığı gözlenmiştir. Bildiride bu kitaplarda yer alan karakteristik mahiyetteki bazı örnek kayıtlardan hareketle, dönemin sosyal hayatı ile ilgili kitaplarda yer alan kuyudattan nasıl istifade edilebileceği, bireysel ve toplumsal hafızaya dair ne tür bilgiler yer aldığına dair değerlendirmelerde bulunulmaya çalışılacaktır.